Czy wypijając poranną kawę zastanawiasz się co w niej jest takiego, że już po pierwszym łyku nabierasz sił do życia? Pierwsze skojarzenie to zazwyczaj – kofeina. Czy poza pobudzającym działaniem wpływa jeszcze w jakiś sposób na nasz organizm?
Kofeina to naturalny alkaloid występujący między innymi w liściach, nasionach i owocach ponad 60 gatunków roślin. Najbardziej znanymi jej naturalnymi źródłami są: kawa, herbata, ziarno kakaowe, orzeszki cola i herbatki z guaraną. Historia kofeiny nierozerwalnie wiąże się z kawą, której właściwości po raz pierwszy odkryli mieszkańcy górskich rejonów Etiopii. W XV wieku zwyczaj picia kawy rozpowszechnił się w Turcji, a do Europy ziarno kawowe przywędrowało szlakami kupieckimi dopiero w wieku XVI przez Wenecję. Słowo kawa wywodzi się od arabskiego gehwa i oznacza ?zmniejszający zmęczenie?.
Kofeinę znajdziemy nie tylko w kawie, ale także w wielu innych produktów spożywczych. Alkaloid ten może w nich występować w sposób naturalny lub być dodanym w czystej formie.
Naturalne źródła kofeiny to:
1. Kawa – 150 ml (filiżanka) zawiera w zależności od gatunku kawy, sposobu parzenia i ilości „łyżeczek” 60 – 120 mg kofeiny.
2. Herbata czarna parzona przez ok. 5 min. – 200ml zawiera ok. 60 mg kofeiny.
3. Kakao – 150 ml zawiera 4 mg kofeiny.
4. Czekolada gorzka – 100g zawiera 70 mg kofeiny.
5. Czekolada mleczna – 100g zawiera 20 mg kofeiny.
6. Herbatka z guaraną, 1 gram guarany zawiera ok. 40 mg kofeiny.
7. Napoje owocowe z guaraną.
Produkty do których kofeina dodawana jest w formie czystej:
1. Napoje energetyzujące tak zwane „energy drink” w 250 ml jest 80 mg kofeiny. Napoje tego typu powinny być opatrzone informacją na etykiecie, iż nie są zalecane dla dzieci, kobiet w ciąży i matek karmiących.
2. Napoje typu „soft drink” (puszka o pojemności 330 ml) zawierają około 30,7 mg – 35 mg kofeiny.
3. Jogurty z kawą lub guaraną.
4. Gumy do żucia z kofeiną.
5. Cukierki z kofeiną.
Niektóre leki o działaniu przeciwbólowym, pobudzającym lub stosowane w astmie oskrzelowej, również zawierają kofeinę
Zgodnie z dyrektywą 2002/67/E Unii Europejskiej występowanie kofeiny w produktach spożywczych powinno być zadeklarowane przez producenta. Jeśli jej zawartość w gotowym do spożycia produkcie przekracza 150 mg/l, należy umieścić na etykiecie informację ?wysoka zawartość kofeiny? oraz podać stężenie w mg/100 ml. Zasada ta nie dotyczy jedynie kawy i herbaty oraz ich wyciągów, a także napojów, których nazwa wskazuje, że zostały wyprodukowane na bazie obu naparów.
Szacuje się, że codziennie 80-90% dorosłych osób świadomie lub nieświadomie spożywa kofeinę. Na podstawie wielu badań stwierdzono, że umiarkowane spożycie kofeiny z różnymi produktami spożywczymi (do 400 mg dziennie) przez dorosłe, zdrowe osoby nie wpływa na pogorszenie ich stanu zdrowia. Nadmierne, długotrwałe jej spożycie (powyżej 500-600 mg dziennie) może prowadzić do uzależnienia i powodować szereg niekorzystnych objawów. Przy przedawkowaniu kofeiny u osób dorosłych (powyżej 650 mg kofeiny co daje 5-6 filiżanek kawy w ciągu dnia) występują nudności, bóle głowy, bezsenność i pobudzenie ruchowe, uczucie niepokoju, przyspieszony oddech, kołatanie serca i nasiloną potliwość. Kofeina powoduje wypłukiwanie wapnia i magnezu z organizmu, czyli negatywnie wpływa na stan kośćca. U dzieci przy dawce 3 mg kofeiny/kg masy ciała obserwowano nerwowość, bóle brzucha i nudności.
Związek ten może wpływać niekorzystnie na stan zdrowia osób z chorobami psychicznymi, poprzez nasilenie objawów choroby oraz hamowanie działania leków. Alkaloid ten łatwo przechodzi przez barierę krew – łożysko oraz krew – mleko matki, wpływając na organizm płodu i niemowlęcia. U kobiet ciężarnych wraz z rozwojem ciąży zmniejsza się szybkość wydalania kofeiny z moczem przez co wydłuża się czas kontaktu płodu z kofeiną. Maksymalna ilość kofeiny w ciągu dnia dla kobiet ciężarnych to 300 mg (2 filiżanki silnej kawy). Powyżej tej dawki zwiększa się ryzyko niskiej masy urodzeniowej dziecka ? hamuje aktywność hormonu wzrostu, wzrasta ryzyko poronienia i przedwczesnego porodu oraz wystąpienia bezdechu u noworodka. Podobne zalecenia ilościowe obowiązują w stosunku do kobiet karmiących piersią, ponieważ kofeina przechodzi do mleka matki. Z tego względu ograniczenie spożycia kofeiny zalecane jest kobietom ciężarnym i karmiącym piersią.
Odczucia konsumentów, potwierdzone badaniami naukowymi, wskazują jednak na wiele korzystnych efektów działania kofeiny. Alkaloid ten i jego metabolity (teofilina i teobromina) zwiększają wydzielanie neuromediatorów, przez co, ułatwiają procesy myślowe, poprawiają nastrój i usuwają zmęczenie. Kofeina wpływa na metabolizm organizmu człowieka, nasilając procesy lipolizy (rozkładu tłuszczu) w tkance tłuszczowej. Jednym z efektów działania tego związku jest przyspieszenie przemiany materii, pobudzenie wydzielania soku żołądkowego oraz działanie moczopędnie. Działa ona także rozkurczowo na mięśnie gładkie oskrzeli i łagodzi bóle głowy.
Nasuwa się zatem pytanie: czy można bez lęku pić kawę, herbatę, jeść czekoladę nie drżąc jednocześnie o stan swojego zdrowia? Oczywiście tak, ale warunek jest jeden wszystko w umiarkowanych ilościach. Zanim sięgniesz po kolejną filiżankę kawy zastanów się, która to już z kolei i ile zjadłeś już dziś produktów zawierających kofeinę!